|
ad1
III PROBLEMY WZROSTU GOSPODARCZEGO
Współczesny świat charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem poziomu rozwoju gospodarczego, mierzonego poziomem PKB na mieszkańca liczonego według parytetu siły nabywczej.[1] Jest to miernik niedoskonały, ale uważany za jedną z najlepszych istniejących miar poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu. Dzieje się tak z kilku powodów:
• Po pierwsze, poziom PKB na mieszkańca informuje nas o przeciętnej wydajności pracy w gospodarce, a więc o tym, na ile skutecznie i efektywnie społeczeństwo jest zdolne wykorzystywać zasoby pracy (czy też szerzej, kapitał ludzki), którym dysponuje. Oczywiście, dokładniej rzecz biorąc, powinniśmy obliczać tzw. społeczną wydajność pracy, dzieląc PKB przez liczbę pracujących, a nie całą ludność kraju.
• Po drugie, poziom PKB na mieszkańca informuje nas o poziomie życia ludności. Wytworzony w kraju PKB jest dzielony pomiędzy gospodarstwa domowe dysponujące zasobami pracy i kapitału, a więc określa łączne realne dochody w gospodarce. Z drugiej strony PKB oznacza łączną wartość towarów i usług dostępnych w gospodarce, zużywanych na spożycie i inwestycje. Ilość dostępnych towarów i usług może być oczywiście modyfikowana przez bilans handlowy (ujemne saldo oznacza, że w gospodarce możemy podzielić więcej towarów i usług niż wyprodukowaliśmy; sytuacja taka wiąże się jednak zazwyczaj ze wzrostem zadłużenia zagranicznego kraju – i nie może kontynuować się w nieskończoność). Na dłuższą metę, nie daje się jednak oderwać poziomu życia od poziomu PKB na głowę mieszkańca: im wyższy poziom tego wskaźnika w danym kraju, tym większy dobrobyt jego mieszkańców.
• Po trzecie ludzie w krajach biednych żyją zdecydowanie krócej niż w bogatych. Według profesora epidemiologii Michaela Marmota, który kieruje utworzoną w 2005 r. komisją WHO ds. społecznych uwarunkowań zdrowia, kluczowym czynnikiem wpływającym na nierówność szans w sferze zdrowia jest status społeczny ludzi. Im jest on wyższy, tym większą kontrolę ma człowiek nad własnym życiem. Z tego powodu występują także ogromne różnice w przeciętnej długości życia nawet na terytorium jednego państwa. Np. najbiedniejsi mieszkańcy Glasgow w Wielkiej Brytanii żyją przeciętnie zaledwie 54 lata, czyli krócej niż statystyczny mieszkaniec Indii.[2]
Zróżnicowanie dochodu w dzisiejszym świecie
Szacuje się, że jeszcze 200 lat temu poziom rozwoju Indii nie odbiegał wiele od poziomu rozwoju Europy Zachodniej, a dziś ma miejsce potężna dziesięciokrotna różnica PKB na głowę mieszkańca między tymi dwoma obszarami. Współczesny świat podzielił się na kraje rozwinięte (najbogatsze), do których zaliczane są: USA, Japonia, kraje Europy Zachodniej, Australia, Nowa Zelandia, Kanada.
Obok nich są kraje rozwijające się (reszta świata), obejmujące także najniżej rozwinięte państwa świata, np. Angolę, Burundi, Nepal, Niger, czy Somalię[3]
Według danych Banku Światowego, w 2004 r. rozpiętość miernika PKB per capita w skali świata wynosiła od niecałych 600 USD na mieszkańca Mozambiku do 50 tys. USD na głowę mieszkańca Luksemburga. Była to zatem różnica kilkudziesięciokrotna.[4]
Duże zróżnicowanie pod względem poziomu rozwoju gospodarczego występuje również w Europie, choć oczywiście różnice są tutaj znacznie mniejsze niż w skali świata. Najwyżej rozwiniętym krajem Europy jest Luksemburg, z PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej bliskim 50 tysięcy USD. Do najuboższych należą natomiast niektóre państwa bałkańskie (Albania, Serbia i Czarnogóra), w których PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej wynosi 1-2 tys. USD.
Zróżnicowanie poziomu PKB na głowę mieszkańca odnotowuje się wewnątrz Unii Europejskiej. Poziom rozwoju gospodarczego najbardziej rozwiniętych krajów UE jest pięciokrotnie wyższy od poziomu rozwoju najuboższych krajów członkowskich. Po rozszerzeniu UE o Rumunię i Bułgarię różnica ta jest już aż sześciokrotna.
W obecnej Unii Łotwa i Polska - znajdują się na poziomie rozwoju ok. 50% średniej unijnej, podczas gdy Luksemburg ma PKB na mieszkańca ponad dwukrotnie wyższy niż wynosi średnia. Natomiast na mapie światowego rozwoju znajdujemy się zdecydowanie powyżej średniej. Wprawdzie poziom PKB na mieszkańca Polski jest od dwóch do trzech razy niższy niż w krajach wysoko rozwiniętych, jednocześnie jest on od trzech do dziesięciu razy wyższy niż w większości krajów rozwijających się. Patrząc na to inaczej ponad 82% ludności świata żyje w krajach, w których PKB na mieszkańca jest niższy niż w Polsce.
Powstaje zatem fundamentalne pytanie, co może być powodem tak drastycznych różnic w poziomie rozwoju równych krajów świata. Odpowiedź jest prosta . Jest nim głównie różna dynamika wzrostu gospodarczego w okresie ostatnich 200 lat. Zacznijmy od wyjaśnienia, co rozumiemy pod pojęciem wzrostu gospodarczego i jak go mierzymy ?
Co to jest wzrost gospodarczy?
Wzrost gospodarczy to proces rozszerzania zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej. Ze względu na to, że zdolności produkcyjne gospodarki są trudne do zmierzenia (i praktycznie nie są mierzone), mierzy się zmiany wielkości produkcji.
Podstawowym miernikiem zmian poziomu produkcji jest poznany w poprzednich wykładach produkt krajowy brutto (PKB). Jest on określany jako wartość dóbr i usług o charakterze finalnym, wyprodukowanych przez gospodarkę w ciągu roku.
Przyrost absolutny
Wzrost gospodarczy oznacza zatem zwiększenia wielkości produktu krajowego brutto w jednostce czasu (np. w skali roku), w stosunku do zanotowanej wielkości w okresie bazowym np. produkcji z roku poprzedniego. Powszechnie stosowana miarą jest zatem przyrost wartości PKB.
ΔY=Y1-Y0 = 105mld -100mld=5mld
Gdzie :
ΔY — przyrost PKB w ciągu roku.
Y0 — poziom PKB osiągnięty w poprzednim roku
Y1 — poziom dochodu osiągnięty w badanym okresie
Przyrost ten jest dodatni, gdy w kolejnym roku w całej gospodarce wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych jest większa niż w roku ubiegłym Jest on ujemny, gdy wartość PKB jest mniejsza.
Wzrost nominalny i wzrost realny
Zwróćmy tutaj uwagę, że produkcję mierzy się według wartości rynkowej poszczególnych dóbr i usług, w cenach bieżących. Problemem w tym, że sam wzrost wartości wytworzonego PKB nie musi wcale oznaczać, że wzrosła produkcja. Na wzrost wartości składa się bowiem zarówno wzrost fizycznych wielkości produkcji (wolumen) , jak wzrost cen. Na wynik rachunku wpływają zmiany obu tych wielkości.
Wzrost PKB spowodowany jedynie podwyżkami cen nie może być traktowany jako wzrost gospodarczy. Jeśli bowiem mierzące alternatywnie dobrobyt dochody rosną w takim samym tempie co ceny towarów, które kupują członkowie społeczeństwa, to nie mogą oni kupić więcej niż poprzednio, zatem mamy do czynienia tylko ze wzrostem nominalnym.
Ponieważ interesuje nas o ile więcej wytworzono w ciągu roku realnych dóbr i usług, dla prawidłowej oceny skali wzrostu gospodarczego konieczne jest wyeliminowanie efektów wzrostu cen.
Jeśli zatem chcemy określić zmiany realnego poziomu PKB w czasie, powinniśmy wprowadzać korekty uwzględniające zmiany cen i prowadzić rachunek w cenach stałych, czyli wyceniać wartość PKB w kolejnym roku w taki sposób, jakby ceny nie uległy zmianie.[5]
W porównaniach PKB w różnych krajach trzeba wyeliminować z pomiaru różnic w wysokości cen tych samych towarów i usług (interesują nas, podobnie jak w przypadku realnego wzrostu PKB, różnice w poziomie produkcji, a nie różnice cen). Prowadzi to do wyliczenia PKB według parytetu siły nabywczej.
Tempo wzrostu
Obok miar absolutnych ekonomiści posługują się również miarami stosunkowymi.[6] Jedną z nich jest tempo wzrostu produktu lub dochodu krajowego liczone w sposób procentowy jako stosunek przyrostu PKB do wielkości wyjściowej, przemnożony przez sto procent, co zapisujemy jak poniżej:
ΔY 5mld
r= -----* 100% = ------------= 0,05*100%=5%
Y 100 mld
Gdzie:
r — tempo wzrostu PKB
Y0= 100 mld — poziom PKB osiągnięty w poprzednim roku
Y1= 105 mld — poziom dochodu osiągnięty w badanym okresie
ΔY — przyrost PKB w ciągu roku. ΔY=Y1-Y0= 105 mld – 100 mld= 5 mld
Tempo wzrostu PKB na jednego mieszkańca (per capita)
Aby mieć właściwy obraz, w jakim stopniu gospodarka wzrost i rozwój gospodarki służy całemu społeczeństwu posługujemy się pojęciem PKB per, capita czyli przypadający na jednego mieszkańca. Y/L.
Jeżeli zmiany PKB mają być wykorzystane do mierzenia zmian standardu życia, to musimy jednocześnie uwzględniać zmiany liczby ludności L.
Aby móc porównać stopień zamożności poszczególnych krajów wzrost gospodarczy definiuje się również w kategoriach zwiększenia PKB per capita, czyli zmiany średniej porcji bogactwa narodowego przypadającej na głowę statystycznego obywatela. Dlatego interesuje nas stosunek między stopą wzrostu dochodu narodowego a stopa wzrostu ludności kraju. Przykładowo, jeżeli realny PKB wzrasta o 3% rocznie, ale liczba ludności wzrasta również o 3% , to nie nastąpi żadna zmiana w przeciętnym standardzie życia. Polepszenie się standardu życia zapewnia tylko wzrost produkcji na jednego mieszkańca umożliwia
Tempo wzrostu dochodu per capita zależne będzie, zatem z jednej strony od tempa wzrostu dochodu
ΔY/Y
a drugiej od tempa wzrostu ludności
ΔL/L
Tempo wzrostu per capita obliczamy najprościej choć niezbyt dokładnie odejmując od tempa wzrostu dochodu tempo wzrostu ludności.[7]
ΔY/Y-ΔL/L=5%–2%=3%
Nawet niewielkie roczne stopy przyrostu naturalnego powodować mogą duże przyrosty ogólnej liczby ludności nawet we względnie krótkich przedziałach czasu. Reguła ta odnosi się również do wzrostu gospodarczego.
Dlaczego tempo wzrostu gospodarczego jest bardzo ważne?
Może się wydawać, że nie ma większego znaczenia, czy wzrost gospodarczy wyniesie w danym roku 3 czy 4 proc. Jednak ta mała na pozór różnica w dłuższym okresie decyduje, gdzie jest dobrobyt, a gdzie niedorozwój.
Konsekwencje różnego tempa wzrostu
Wszyscy, którym nie sprawia kłopotu procent składany mogą obliczyć, że przeciętne tempo wzrostu gospodarki wynoszące 1% rocznie oznacza podwojenie PKB w ciągu około 70 lat[8] Jeżeli realny PKB przypadający na 1 mieszkańca zwiększa się systematycznie o 2,5% rocznie, to podwoi się on za około 30 lat. Jeżeli zatem w gospodarce takie tempo utrzymuje, to mierzony poziomem PKB standard życia przeciętnego mieszkańca powiększyłby się czterokrotnie w ciągu życia ludzkiego.
Przy dużych różnicach w tempie wzrostu przepaść w poziomie dochodu może pojawić się (lub zniknąć) nawet za życia jednego pokolenia. Pouczający przykład stanowią Korea Południowa i Korea Północna, Chiny i Tajwan, Niemcy Zachodnie i Wschodnie, Austria i Węgry.
Z przeprowadzonych przez jeden z niemieckich banków obliczeń wynika, ze gdyby Niemcy rozwijały się w minionym wieku co rok tylko o jeden punkt procentowy wolniej niż im się to udawało, to dziś produkt krajowy na jednego Niemca byłby aż o jedną czwartą niższy niż w Polsce, a przecież Polska nie należała w całym tym okresie do grona państw o najwyższym tempie rozwoju.
A oto inny przykład. Dzisiejszy PKB na mieszkańca w Stanach Zjednoczonych, który jest wyższy około 20-30-krotnie niż w krajach biednych, rósł w ostatnich 200 latach w przeciętnym tempie niewiele ponad 2 proc. rocznie. Gdy Meksyk wywalczył sobie niepodległość, za jego północną granicą nie było cywilizacji, pasły się bizony. Dziś kwitną tam najbogatsze miasta USA, a Meksyk wciąż tkwi w gronie krajów rozwijających się. Gdyby jednak Stany Zjednoczone rozwijały się w minionym wieku tylko o 2 punkty procentowe rocznie wolniej niż to miało miejsce, poziom PKB na jednego Amerykanina byłby aż o połowę niższy niż w Meksyku.
Ten prosty przykład pozwala zrozumieć nadzwyczajną przemianę gospodarki japońskiej. W latach 1964-1973 gospodarka ta rosła o około 10% rocznie. Gdyby tempo wzrost dochodu w Japonii było wyższe, doganiania USA byłby jeszcze krótsze.
PKB Japonia
USA
USA
Tz Czas
Przeciętny PKB przypadający na jednego mieszkańca Japonii jest obecnie wyższy od przeciętnego PKB przypadającego na jednego Amerykanina, a tak niedawno, bo jeszcze w 1965 r., japoński dochód per capita stanowił tylko1/4 amerykańskiego.[9]
Ale czas doganiania zależy nie tylko od osiąganego tempa. ale również od różnic w punkcie startu. Im są one większe, tym doganianie trwa dłużej.
Konsekwencje różnych punktów wyjścia
Rozmiary trudności w nadrabianiu opóźnienia ekonomicznego można zilustrować prostym przykładem. Załóżmy, że w kraju opóźnionym ekonomicznie udało się ukształtować stopę wzrostu dochodu narodowego w przeliczeniu na jednego mieszkańca na poziomie 5%. W przykładowo wybranym kraju rozwiniętym, w którym dochód w momencie wyjściowym jest 10-krotnie wyższy, stopa ta wynosi również 5%.
W tabeli poniżej przedstawiamy, jak po roku będą się przedstawiać rezultaty i jaka będzie luka (różnica w poziomie ekonomicznym) między obu krajami.
Tabela Dochód narodowy na 1 mieszkańca (w dol.)
Kraj w danym roku po upływie roku
Słabo rozwinięty 1 000 1 050
Rozwinięty 10 000 10 500
Luka 9 000 9 450
Okazuje się, że luka w rozmiarach bezwzględnych zwiększa się. Aby utrzymać jej rozmiary w wielkościach absolutnych na tym samym poziomie 9000 dolarów, należałoby stopę wzrostu dochodu narodowego w kraju słabo rozwiniętym podnieść do 50%, co oczywiście jest nierealne. Tak więc nawet przy relatywnie wysokiej stopie wzrostu dochodu narodowego na głowę nie jest łatwo nadrobić opóźnienia ekonomiczne.
Jaki korzyści daje wzrost PKB?
Wzrost gospodarczy daje nam informację o tym, czy społeczeństwo wytwarza więcej produktów, a co za tym idzie, czy zwiększają się jego możliwości konsumpcyjne zarówno zbiorowe, jak i indywidualne. Jakkolwiek nie jest to jednoznaczne, wzrost gospodarczy jest zwykle również skorelowany z poprawą poziomu życia przeciętnego obywatela. Z tego to właśnie względu wzrost gospodarczy stanowi obiekt westchnień władz każdego kraju. Wysoki i stabilny wzrost gospodarczy gwarantuje bowiem elitom rządzącym pozostanie przy władzy.
1. Polepszenie się standardu życia
Ponad połowa ludności świata żyje w ogromnej biedzie. Dla większości ludzi problemem ekonomicznym jest zdobycie odpowiedniej ilości jedzenia. Tylko wzrost gospodarczy - więcej produkcji na osobę - stwarza nadzieję na podniesienie ich standardu życia powyżej poziomu umożliwiającego jedynie przeżycie.
Podstawowym powodem, dla którego wzrost gospodarczy jest pożądany, jest podnoszenie standardu życia ludności. W bieżącym stuleciu wzrost gospodarczy umożliwił milionom ludzi ucieczkę od biedy. Wielu krajom umożliwił osiągniecie ogromnego dobrobytu W 1980 r. realny dochód na jednego mieszkańca w Wielkiej Brytanii był czterokrotnie większy niż w 1870 r. W Japonii był on 18 razy większy.
Wzrost konsumpcji
Jeżeli tempo wzrostu produkcji jest wyższe od tempa wzrostu liczby ludności, wzrost gospodarczy oznacza, że rośnie realny dochód na 1 mieszkańca. Umożliwia to stałe zwiększanie poziomu konsumpcji. A zakładając, że poziom konsumpcji jest wykładnikiem dobrobytu, wzrost gospodarczy jest niewątpliwie korzystny dla społeczeństwa.
Zmiany jakościowe konsumpcji
Szybki rozwój znajdujący swój wyraz m.in. w pojawianiu się nowych produktów i usług stanowi wraz z rosnącymi potrzebami konsumpcyjnymi motor napędowy gospodarki. Społeczeństwa pragną więcej posiadać i więcej konsumować. U źródła leży prozaiczne i dobrze znane ekonomii dążenie jednostki ludzkiej do wzbogacenia się. Stanowi ono mechanizm generujący poszukiwanie metod tańszego wytwarzania produktów i usług czy proponowania modyfikacji tych produktów.
Wzrost czasu wolnego
Korzyści ze wzrostu gospodarczego nie mogą być rozpatrywane wyłącznie jako większa ilość dóbr i usług, mogą one przyjąć formę zwiększenia czasu wolnego. Ludzie żyjący w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej mają nie tylko znacznie więcej dóbr i usług niż ich przodkowie, ale również znacznie krótszy tydzień pracy.
2. Lepsze usługi socjalne
Kiedy dochód realny przypadający na jednego mieszkańca rośnie, to rząd może zwiększyć świadczenia bez podnoszenia stóp czy zryczałtowanych stawek podatkowych. Ludzie będą płacić więcej w formie podatków, a jednocześnie warunki ich życia będą się polepszać. Oznacza to, że rząd będzie w stanie wydawać więcej na edukację, ochronę zdrowia i inne świadczenia socjalne bez pogarszania czyjejś sytuacji.
Jeżeli nie ma wzrostu gospodarczego, to rząd może powiększać świadczenia socjalne jedynie zwiększając opodatkowanie. W konsekwencji sytuacja materialna niektórych ludzi pogorszy się, gdyż ich realne dochody do dyspozycji zostaną zmniejszone na rzecz zwiększonych wydatków rządowych.
Większe możliwości redystrybucji dochodów
Wzrost gospodarczy ułatwia redystrybucję dochodu narodowego na rzecz uboższych warstw społeczeństwa. W miarę wzrostu dochodów ludzie zamożni płacą coraz wyższe podatki, co umożliwia zwiększenie środków przeznaczanych na pomoc dla osób ubogich. Gdyby nie ciągły wzrost dochodu narodowego, zakres opieki społecznej byłby dużo węższy.
Ochrona środowiska
W miarę wzrostu dobrobytu społeczeństwo zaczyna przywiązywać coraz większą wagę do zachowania środowiska naturalnego. Normy dopuszczalnych zanieczyszczeń i skażeń środowiska w krajach wysoko rozwiniętych są znacznie surowsze niż w krajach słabiej rozwiniętych.
3. Prestiż narodowy
„Tabele ligowe", pokazujące tempo wzrostu gospodarczego w różnych krajach, przedstawiane w prasie i telewizji, cieszą się ogromną popularnością. Przykładowo, Niemcy Zachodnie zdobyły ogromne uznanie dzięki szybkiemu wzrostowi, jaki osiągnęły w latach 1950. i 1960. We współczesnym świecie działalność rządu i sukces ekonomiczny narodu jest często oceniana na podstawie osiąganego w kraju tempa wzrostu gospodarczego kraju.
4. Konkurencyjność
Poziom PKB na 1 mieszkańca stanowi przybliżoną miarę bogactwa kraju oraz wydajności pracy. Z tego powodu przyjmuje się, że wysoki poziom tego wskaźnika i szybki jego wzrost świadczą o wyższej konkurencyjności gospodarki względem innych krajów
Ale uwaga, interpretacja różnic w poziomie tego wskaźnika z punktu widzenia oceny konkurencyjności gospodarek poszczególnych krajów wymaga ostrożności, gdyż wysoki jego poziom wynikać może niekiedy z lepszego wyposażenia w zasoby naturalne, co niekoniecznie musi iść w parze z wysoką konkurencyjnością ekonomiczną. Z kolei niski wskaźnik PKB na 1 mieszkańca może wynikać z wysokiego przyrostu naturalnego w danym kraju, a nie z powodu niskiej wydajności pracy lub niskiej produktywności kapitału. Pomijając pewne krańcowe przypadki, miara ta daje jednak dobry obraz względnej pozycji poszczególnych krajów na gospodarczej mapie świata.[10]
Skąd się bierze wzrost gospodarczy ? [11].
Dlaczego jedne kraje rozwijają się w tempie 10 proc. rocznie, inne zaś przez lata pogrążone są w stagnacji? Dlaczego USA rozwija się średnio w tempie 4 proc rocznie a gospodarka Unii europejskiej rośnie tylko w tempie około 2%.
Znalezienie „recepty” na zapewnienie gospodarce trwałego wzrostu gospodarczego stanowi przedmiot poszukiwań specjalistów z różnych dziedzin. Ekonomiści różnej proweniencji starają się dociec źródeł i mechanizmów wzrostu gospodarczego, wykazać czy możliwe jest sterowania procesem wzrostu przez władze publiczne i jakie stosować narzędzia. Znalezienie takiej recepty można by wręcz określić mianem odkrycia kamienia filozoficznego. Warto więc zastanowić się nad przyczynami i mechanizmami wzrostu gospodarczego.[12]
Dwa rodzaje wzrostu gospodarczego
Zacznijmy od konstatacji, że wzrost gospodarczy ma dwa obliczą. Jednym z nich jest wzrost w ramach istniejący zdolności wytwórczych wynikający z lepszego ich wykorzystania. Drugie to wzrost wynikający ...
|
|
A tak na serio to na 100% Prezydent Kraju.
